منهاج الأصول (کتاب)«منهاج الاصول»، به زبان عربی، تالیف آیت الله،محمد ابراهیم کرباسی است که تقریرات درس خارج اصول فقه آیت الله،آقا ضیاء عراقی می باشد و شامل کلیه مباحث اصول فقه است. ۱ - ساختار کتابکتاب، در پنج مجلد تدوین شده است. مؤلف، سعی کرده است با استفاده از ادله عقلی و شرعی و دیدگاه‌های فقها و اصولیان مشهور شیعه، قواعد استنباط حکم شرعی و فروع مختلف ادله استنباط را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. تاکید نویسنده بر دیدگاه‌های اصولی آیت الله، آقا ضیاء عراقی می باشد. ۲ - گزارس محتوا۲.۱ - جلد اولدر جلد اول کتاب، ابتدا، تعریفی از علم اصول فقه و موضوع این علم و فایده آن و هم چنین تمایز علوم با یک دیگر و تعریف مسائل اصولی ارائه شده [۱]
منهاج الأصول، عراقى، ضياءالدين، ج۱، ص۳.
، سپس به بحث در باره اقسام وضع و معنای حرفی پرداخته شده و فرق بین خبر و انشاء بیان گردیده است. در ادامه، به بحث در باره وضع اسمای اشاره و معنای آنها پرداخته شده و کیفیت وضع در مرکبات بیان شده است. تبعیت دلالت وضع از اراده واضع،علائم حقیقت و مجاز، حقیقت شرعیه، صحیح و اعم و ادله صحیحی ها و اعمی ها، کاربرد حقیقت و مجاز و حقیقت شرعیه و بحث از وضع صحیحی یا اعمی، از مباحث بعدی کتاب، در جلد اول است. در قسمت‌های بعد، مباحثی در باره اشتراک لفظی و معنوی، استعمال لفظ در بیش از یک معنا و مشتق ارائه شده و مباحث اوامر شروع می‌شود. در مبحث اوامر نیز دلالت صیغه امر بر وجوب مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و دیدگاه های اصولیان و متکلمین در مورد شبهات مربوط به جبر و تفویض بیان گردیده و تعریفی از واجب تعبدی و واجب توصلی ارائه شده و فرق این دو واجب، در داشتن قصد قربت و عدم آن عنوان شده است. دلالت صیغه امر بر فور و تراخی و مره و تکرار، معنای امر پس از نهی، مسئله اجزاء و مجزی بودن امتثال امر اضطراری پس از رفع اضطرار و بررسی وجوب مقدمه واجب به عنوان یک واجب تبعی، از دیگر مباحث مهم مطرح شده در این مجلد است. [۲]
منهاج الأصول، عراقى، ضياءالدين، ج۱، ص۱۵۹.
۲.۲ - جلد دومدر مجلد دوم از این مجموعه اصولی نیز ادامه مباحث الفاظ بیان شده و در ابتدا تقسیمات واجب، مانند واجب مطلق و مشروط، واجب معلق و منجز، واجب نفسی و غیری، واجب اصلی و تبعی، واجب تعیینی و تخییری، واجب عینی و کفایی، واجب موسع و مضیق بیان شده و پس از آن، مسئله ضد، مبحث ترتب، تعلق امر به امور ذهنی، طبایع و افراد، تعلق امر به وجود خارجی،امر به امر و وارد شدن امر پس از امری دیگر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. [۳]
منهاج الأصول، عراقى، ضياءالدين، ج۲، ص۳.
در بخش بعدی کتاب، نویسنده، به بیان احکام نواهی پرداخته و دلالت صیغه نهی بر تکرار و اجتماع امر و نهی را تبیین نموده است. دلالت داشتن صیغه نهی بر فساد ، معنای نهی در عبادات و معاملات و دلالت داشتن نهی بر کراهت نیز از دیگر مباحث مرتبط با نهی است که نویسنده، به آنها اشاره نموده و دیدگاه‌های برخی از اصولیان، مانند آخوند خراسانی را در این باره منعکس کرده است. [۴]
منهاج الأصول، عراقى، ضياءالدين، ج۲، ص۱۲۶.
در ادامه مباحث جلد دوم، مبحث مفاهیم و مفهوم داشتن یا نداشتن شرط، صفت، عدد، حصر، غایت و لقب و هم چنین مفهوم موافقت و مخالفت بیان شده و احکام عام و خاص، مطلق و مقید و الفاظ مخصوص آنها بررسی گردیده است. [۵]
منهاج الأصول، عراقى، ضياءالدين، ج۲، ص۲۱۴.
۲.۳ - جلد سومدر جلد سوم نیز به بحث در باره قطع و حجیت آن پرداخته شده و وجوب متابعت از انواع قطع و ادله عقلی مبتنی بر حجیت قطع بیان شده است. [۶]
منهاج الأصول، عراقى، ضياءالدين، ج۳، ص۱۰.
به تناسب بحث از قطع، نویسنده، به بحث در باره تجری و آثار علم اجمالی نیز پرداخته [۷]
منهاج الأصول، عراقى، ضياءالدين، ج۳، ص۶۰.
و پس از آن، مبحث حجیت ظن معتبر را آغاز می‌کند. در این بخش، نویسنده، ابتدا امکان تعبد به ظن را بیان کرده و شروط حجیت ظن را تبیین نموده و سپس حجیت ظواهر کتاب و سنت، حجیت قول لغوی، حجیت اجماع منقول، حجیت شهرت، حجیت خبر واحد و ادله قرآنی، روایی و عقلی مبتنی بر آن را مورد بحث و بررسی تحلیلی قرار داده و دیدگاه‌های اصولیان بزرگی مانند آخوند خراسانی، میرزای نایینی، صاحب جواهر و... را در این باره ذکر نموده است. از نظر وی، اگر ظنون معتبره به ویژه خبر واحد حجت نباشد، منابع مجتهد برای استدلال کردن بر حکم شرعی کاملا بسته خواهد بود. وی، دلیل انسداد باب علم،منجزیت علم اجمالی و دلالت اصول عملیه بر حجیت خبر واحد و سایر ظنون معتبره را نیز بررسی نموده است.۲.۴ - جلد چهارمدر مجلد چهارم، نویسنده، به بحث در باره احکام شک پرداخته [۸]
منهاج الأصول، عراقى، ضياءالدين، ج۴، ص۳.
و به همین مناسبت، احکام اصول عملیه را در صورتی که مکلف در اصل تکلیف یا در مکلف به شک دارد، مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. در همین راستا، وی، به ادله شرعی و عقلی مبتنی بر حجیت اصل برائت، استصحاب، تخییر [۹]
منهاج الأصول، عراقى، ضياءالدين، ج۴، ص۱۹۱.
و احتیاط اشاره کرده و مبانی هر یک از آنها را بررسی نموده است. نگارنده، در این زمینه به روایات متعددی استناد کرده و دیدگاه های برخی از اصولیان مشهور، مانند آقا ضیاء عراقی، آخوند خراسانی، میرزای نایینی و صاحب جواهر را در مورد شرایط اجرای هر یک از این اصول عملیه بیان کرده است.۲.۵ - جلد پنجمجلد پنجم از این مجموعه، به بحث در باره استصحاب و اقسام آن و چگونگی جریان داشتن این اصل در احکام مختلف شرعی اختصاص دارد که در این زمینه نیز نویسنده، آرای مختلف را بیان کرده و دیدگاه خود را که برگرفته از آرای اصولی آیت الله، آقا ضیاء عراقی است، تبیین می نماید. [۱۰]
منهاج الأصول، عراقى، ضياءالدين، ج۵، ص۳.
۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب اصولی شیعه
|